यशस्वी शेळीपालनासाठी छोट्या व महत्त्वाच्या 20 गोष्टी !

शेळी पालन कमी खर्चात व कमी जागेत करता येण्यासारखा फायदेशीर व्यवसाय आहे. शेळीपालन फायदेशीर होण्यासाठी त्यांचे योग्य व्यवस्थापन होणे गरजेचे असते. जर आपण काही बाबींची व्यवस्थित दखल घेतली तर शेळीपालनाच्या माध्यमातून चांगला नफा कमावता येऊ शकतो. या लेखात आपण शेळीपालनातील काही महत्त्वाच्या बाबी समजून घेणार आहोत.

शेळीपालनातील महत्त्वाच्या गोष्टी : शेळीपालनामध्ये शेळीपालन आपण का करीत आहोत? याबाबतचे निश्चित उद्दिष्ट ठेवणे हे फार महत्त्वाचे असते.त्यासाठी वेगळ्या प्रकारचे उद्दिष्ट असू शकतात जसे की, आपल्यागोठ्यात असलेल्या बोकडाची फक्त पैदाशीसाठी विक्री अशा प्रकारचे उद्दिष्ट काहीजण ठेवतात.तसेचज्या शाळांना बाजारपेठेमध्ये जास्त मागणी असते अशा शेळ्यांच्या जातींची निवड करून काटेकोर नियोजनानेव्यवसाय सुरू करावा लागतो. अगदी शेळीपालन व्यवसायाचे सुरुवातीला जर स्थानिक जाती घेऊन चालू केलेल्या शेळीपालन आपेक्षाअशा प्रकारांमध्ये जास्त गुंतवणूक असते.जरी आपल्या गोठ्यातील शेळी स्थानिक जातीच्या असलीपरंतु अशा जातीच्या बोकडाशी संकर करून सुधारित बोकडांचे पैदास होऊ शकते. त्याचा फायदा असा होतो की कमी दिवसात चांगल्या वजनाचे बोकड तयार होऊ शकते

1. कायम शेळ्यांच्या नवीन नवीन जातींचा अभ्यास करावा. बाजारपेठेतील मागणीचा व्यवस्थित अभ्यास करून आपल्या गोठ्यामध्ये दरवर्षी वेगळ्या जातीचा नर आणून त्यांची पैदास करावी.

2. वेतावर आलेल्या शेळीला एक महिना आणि शेळी व्यायल्यानंतर एक महिना एक वेगळा कप्पा तयार करून तिथे त्यांची राहण्याची व्यवस्था करावी. त्याचा फायदा असा होतो की, शेळीचे दूध देण्याची क्षमता वाढते. तसेच नवजात करडू आणि शेळी यामधील प्रेमाचे नाते अधिक घट्ट होते. त्यामुळे नवजात पिल्ले सशक्त व निरोगी राहतात.

3. शेळ्यांचे आरोग्य तपासणीही नियमित पाहणी करावी. शिफारस केल्याप्रमाणे लसीकरण करून घ्यावे.

4. दर तीन महिन्यानंतर एक महिना वयाच्या पुढील पिले व शेळ्यांना जंत नाशकांचा वापर करावा.

5. शेळीपालनामध्ये काटेकोरपणे शेळ्यांचे व्यवस्थापन करावे. तसेच त्यांची निगा व स्वच्छता ठेवण्यामध्ये कसूर करू नये.लागणार्‍या सगळ्या जमाखर्चाची व्यवस्थितपणे नोंद ठेवून गोठ्यातील शेळ्यांचा जन्म,मृत्यू तसेच शेळ्यांच्या विक्रीची नोंद ठेवावी.

6. शेळ्यांना पाणी पाजण्याची जागा स्वच्छ असावी. तसेच पिण्याच्या पाण्याचा मुबलक पुरवठा असावा. पाणी साठविण्याच्या टाक्या तसेच पाणी पाजण्याची भांडीनियमितपणे स्वच्छ कराव्यात.

7. शेळीपालनातील एक चांगला व जास्तीचा नफा मिळवण्याची पद्धत म्हणजेजर शेळ्या अर्धा वाटा पद्धतीने सांभाळला दिल्यास त्या माध्यमातून विनाखर्च उत्पन्न सुरू होते.अशा पद्धतीने पंचवीस वेळा शेतकऱ्यांना देण्याचे नियोजन फारच फायद्याचे आणिजास्त नफा मिळवून देणारे ठरते.

8. शेळ्यांचे मलमूत्र आणि थंडी यापासून खतनिर्मितीसाठीदहा बाय अडीच फुटाचा दोन टाक्यांचा वापर करावा. त्याद्वारे तयार झालेले गांडूळ खत व मलमूत्र द्वारे तयार झालेले खत शेतामध्ये वापरता येते.

9. 15 किलो वजनाच्या पुढे करडांना 100 ग्रॅम कडबा कुट्टी तसेच वाळलेला चारा द्यावा. तो पुढील प्रति पाच किलो वजनास 50 ग्रॅम या दराने वाढवावा.

10. खाद्याचे प्रमाण साधारणत: प्रतिदिन हिरवा चारा तीन ते चार किलोग्राम, वाळलेला चारा एक किलोग्राम व एक लिटरपेक्षा जास्त दूध देणार्‍या शेळ्यांना 100 ते 200 ग्रामपर्यंत खुराक द्यावा.

11. तसेच शेळीस शेवरी अंजन, हदगा, बाभूळ, सुबाभूळ, बोर, पिंपळ व वड इत्यादी झाडांचा पाला व फळे द्यावीत तसेच दर दिवशी तीन ते चार लिटर पाणी पिण्यास द्यावे.

12. उसाचे पाचट किंवा गवत वापरून तयार केलेले छप्पर, ऊन, वार्‍यापासून आडोसा असलेला गोठा शेळ्यांकरिता उत्तम असतो.

13. बंदिस्त शेळीपालनामध्ये प्रत्येकी 12 चौरस फूट बंदिस्त जागा व मोकळी जागा प्रत्येकी 25 चौरस फूट असावी.

14. करडे जन्मल्यानंतर नाळ कापावी, नख्या कोराव्यात व सहा तासांच्या आत पहिले दूध पाजावे.

15. करडू जन्मल्यानंतर पहिल्या 24 तासांत शक्यतो करडू पिईल तेवढा चीक पिऊ द्यावा. सामान्यत: करडाला पहिले चार ते पाच दिवस चिकावरच ठेवावे. करडाच्या वजनाच्या एक अष्टमांश इतका चीक प्रत्येक दिवशी त्यास पाजणे गरजेचे असते. वयाच्या अडीच ते तीन महिन्यांच्या काळात त्याला शेळीपासून तोडावे. नंतर त्यास चारा पाणी द्यावे.

👇👇👇 हेही वाचा 👇👇👇

आता टेस्ट ट्यूब शेळी !

उस्मानाबादी शेळीची अशी घ्या काळजी

आता शेंळ्यांमध्येही कृत्रिम रेतन !

असा आसावा शेळ्यांचा आहार

शेळ्यांच्या उत्पादन वाढीसाठी… !

16. शेळ्यांना होणार्‍या रोगाचा लागलीच प्रतिबंध करण्यासाठी ज्या-त्यावेळी लसीकरण करावे.

17. फुफ्फुसदाह रोगासाठी जानेवारी, देवी रोगासाठी एप्रिल महिन्यात, घटसर्प रोगासाठी जून (पहिला पंधरवाडा), आंत्रविषार रोगासाठी जून (दुसरा पंधरवाडा), फर्‍या व लाळ खुरकुत (प्रादुर्भाव दिसल्यावर) लसी द्याव्यात.

18. गोचिड, लिखा यांपासून शेळ्यांना संरक्षण मिळण्यासाठी दहा टक्के बी. एच. सी. भुकटी त्यांच्या अंगाला चोळावी. टेपवर्म, स्ट्राँगाईल, लिव्हरफ्यूक या जंताचा व कृमींचा नाश करण्यासाठी जंतनाशक औषधे द्यावीत.

19. हिरव्या चार्‍याची कमतरता असल्यास भुसा वगैरे युरियाची प्रक्रिया साठवून ठेवणे.

20. उन्हाळ्यात झाडपाला खाऊ घालण्यासाठी झाडाची व्यवस्थित छाटणी करावी. उन्हाळ्यात हिरवा चारा पुरविण्यासाठी हिरव्या चार्‍याच्या कुटीत वाळलेला चारा मिसळून द्यावा.

संदर्भ : शेतीमित्र मासिक (शेळी विशेषांक)